Nagroda Kustosz Pamięci Narodowej została ustanowiona w lipcu 2002 roku przez Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej prof. Leona Kieresa. Jest ona przyznawana za szczególnie aktywny udział w upamiętnianiu historii Narodu Polskiego w latach 1939–1989, a także za działalność publiczną zbieżną z ustawowymi celami Instytutu Pamięci Narodowej. Ma charakter honorowy, a jej laureaci otrzymują tytuł Kustosza Pamięci Narodowej.
W 2020 roku nagrodą IPN Kustosz Pamięci Narodowej zostali odznaczeni: Kazimierz Cholewa, Wasyl Haniewicz, Komitet Pamięci Gusen, Andrzej Pityński (1947–2020), Wojciech Ziembiński (1925–2001).
Poniżej przybliżamy sylwetkę Andrzeja Pityńskiego, który urodził się 15 marca 1947 roku w Ulanowie na Podkarpaciu.
Pochodził z rodziny patriotycznej, Jego dziadek był retmanem, a rodzice żołnierzami podziemia niepodległościowego. Rodzina Pityńskich była prześladowana przez bezpiekę (inwigilacja, pobicia, najścia domu, przeszukania i rewizje).
W 1967 roku Andrzej Pityński rozpoczął studia na Akademii Sztuk Pięknych. Jego pierwszą rzeźbą było popiersie Ignacego Paderewskiego, stojące przed Collegium Paderevianum w Krakowie.
W 1974 roku zamieszkał w Stanach Zjednoczonych, studiował w Arts Students League w Nowym Jorku. Później jako profesor rzeźby w Johnson Atelier Technical Institute of Sculpture w Mercerville kształcił młodych studentów rzeźbiarstwa z całego świata.
Jednym z najwybitniejszych dzieł Pityńskiego jest przedstawiający żołnierza przebitego bagnetem Pomnik Katyński w New Jersey. Jest to jeden z pierwszych na świecie monumentów (ukończony w 1986 r.) poświęconych zbrodni katyńskiej. „Wykonany z brązu i granitu, z urną mieszczącą prochy […] polskich oficerów pomordowanych w obozach sowieckich, stał się sumieniem świata. […] W pomniku tym splata się zatem realizm historii z symboliką rzeźby.
„W uznaniu znamienitych zasług dla upowszechniania i popularyzowania historii polskiego czynu niepodległościowego, za wybitne osiągnięcia w twórczości rzeźbiarskiej, działalność polonijną i krzewienie polskości” Andrzej Pityński otrzymał 11 listopada 2017 roku Order Orła Białego.
Co w sztuce jest najważniejsze? Wolność i prawda. Jeżeli nie będziemy mieć wolności i nie będziemy mówić prawdy – będziemy niewolnikami.
Andrzej Pityński zmarł po długiej i ciężkiej chorobie 18 września 2020 r. w wieku 73 lat.
Zapraszamy do obejrzenia relacji z ogłoszenia laureatów nagrody Kustosz Pamięci Narodowej w roku 2020.
Wydarzeniu towarzyszyła prezentacja okolicznościowego albumu, zawierającego biogramy wszystkich dotychczasowych oraz tegorocznych laureatów nagrody:
